مناظره احمدی‌نژاد و موسوی، دگرگونی زبان و گفتمان سياست در ايران، فرج سرکوهی، راديو فردا

حمله بی سابقه و صريح محمود احمدی نژاد به هاشمی رفسنجانی، محمد خاتمی و ناطق نوری، در مناطره تلويزيونی روز چهارشنبه رئيس جمهور با ميرحسين موسوی، نه فقط گفتمان انتخاباتی جناح های حکومتی، که زبان سياست رسمی را در ايران، که در چند روز گذشته تند و تيز و البته مشخص تر و روشن تر شده بود، دگرگون يا دگرگونی آن را به نمايش گذاشت و تثبيت کرد.

دگرگونی زبان سياست رسمی گرچه از حادتر شدن تضادهای درون جناحی خبر می دهد، اما بيش از آن، از تحولی بنيادی در روان شناسی، شعور جمعی و فرهنگ جامعه و انعکاس اين تحول در زبان سياست و گفتمان سياسی حکايت می کند و دور شدن زبان فارسی را در عرصه سياست رسمی از ريا و ادب تصنعی، کلی پردازی و مبهم گوئی و نزديک تر شدن آن را به زبانی صادقانه تر، بی ريا تر، مشخص تر، روشن تر و صريح تر نشان می دهد.

حضور متفاوت اين گرايش در زبان آقايان احمدی نژاد، موسوی و کروبی، که بيش از رقيب ديگر خود آقای محسن رضايی بر نيازها و تمايلات مردم و مخاطبان آگاه اند ـ و نيز در زبان نزديکان اين سه رقيب ـ از تحول مخاطبان و جامعه ايرانی نشان دارد و گرچه به دليل تندی و تيزی و صراحت با هنجارهای تا کنونی ادب رسمی در تضاد است اما از رشد فرهنگی جامعه حکايت می کند.

ابعاد سياسی و اجتماعی اين مناظره نيز به حد و سطح رقابت های انتخاباتی محدود نخواهد ماند. برای اولين بار در سی سال گذشته، مقامی دولتی، و آن هم رئيس جمهور، در پرمخاطب ترين، با نفودترين و کنترل شده ترين رسانه ايران، ــ تلويزيون دولتی ــ و در يکی از پربيننده ترين برنامه های تاريخ آن، آقای هاشمی رفسنجانی، از قدرتمندترين ارکان نظام جمهوری اسلامی، رئيس مجلس خبرگان رهبری و مجمع تشخيص مصلحت نظام و از پرنفودترين روحانيون و رهبران نسل اول انقلاب را با کارنامه ای که در آن مشاور اول آيت الله خمينی، فرماندهی جنگ، رياست مجلس و رياست جمهوری ثبت است، با ذکر نام و به صراحت، به «ضربه زدن به دولت»، به فساد اقتصادی و بالاتر از اين همه به ارتباط غيرقانونی و پنهانی با «پادشاه يک کشور عربی همسايه» عليه دولت منتخب مردم متهم کرد.

آقای احمدی نژاد ادب تصعنی ايرانی را نيز، که در حضور دشمن و رقيب رعايت و در پسله به غيبت و بدگوئی و لجن مال کردن او بدل می شود، به کناری نهاد و چشم در چشم نخست وزير محبوب آيت الله خمنينی، او را متهم کرد که از سوی ائتلاف محمد خاتمی و هاشمی رفسنجانی به صحنه آمده، با دلار هفت تومانی عده ای از نزديکان خود از جمله آقای صفائی فراهانی را ثروتمند کرده و همسر او، زهرا رهنورد، و حامی او محمد خاتمی را به جعل عنوان دکترا برای خود متهم و به نقش «پسر هاشمی در پرونده استاندارد اويل» و فساد «پسر ناطق نوری»، رئيس اسبق مجلس، مشاور رهبر و حامی موسوی اشاره کرد.

رئيس جمهور در هفته جاری معاون وزير نفت خود را به تخلف «در يک قرارداد نفتی به سود آقازاده يکی از سران حکومت»، غلامحسين کرباسچی را به فساد اقتصادی و رقبای خود را به افشاگری در مناظره تلويزيونی تهديد کرده بود. اما کم تر کسی انتظار داشت که او مناظره با موسوی را به صحنه حمله صريح و روشن به هاشمی رفسنجانی بدل کند و کسی را که رهبر جمهوری اسلامی به دوستی با او افتخار کرده ، سی سال محرم اسرار نظام بوده و در تصميم گيری های اصلی داخلی و خارجی سی سال گذشته نقش اصلی و حضوری موثر داشته است، به صراحت و با ذکر نام به همدستی با «پادشاه يک کشور عربی همسايه» متهم کند.

مناظره روز چهارشنبه، جدال بين رفسنجانی و احمدی نژاد را، که می تواند نمادی از مبارزه رهبران روحانی نسل اول انقلاب با دولتمردان نسل دوم، مبارزه فردی، مبارزه جناحی و فکری، مبارزه باندهای قدرت و ثروت و.. تعبير شود، به مرحله برگشت ناپذيری سوق داد، رقابت های جناحی را به يکی از بحرانی ترين مراحل خود نزديک کرد و... اما بيش و پيش از اين همه نه فقط گفتمان انتخاباتی که زبان سياست رسمی را در ايران دگرگون کرد.

بلافاصله پس از پايان مناظره رسانه های هر دو طرف مدعی پيروزی نامزد مطلوب خود در اين مناظره شدند. خبرگزاری فارس از پيروزی احمدی نژاد و خبرگزاری ايلنا از پيروزی موسوی خبر داد اما تاثير اين مناظره بر انتخابات، بر واکنش و موضع گيری رهبر، شورای نگهبان و بزرگان نظام پردامنه تر و عميق تر از آن خواهد بود که جنجال رسانه های جانبدار آن را با اين سرعت پيش بينی کنند.

انگيزه آقای احمدی نژاد، که از هفته پيش لحن خود را عليه رقبای خود تندتر و آن ها را به افشاگری تهديد کرده بود، از حمله صريح به هاشمی رفسنجانی، می تواند ترس از شکست يا اميد قطعی به پيروزی تحليل شود و يا تاکتيکی با اين هدف که رقيب خود آقای موسوی را در ذهن بخش مهمی از رای دهندگان با هاشمی رفسنجانی يکی کرده و او را در تصوير منفی آنان از هاشمی رفسنجانی و خانواده او شريک کند.

در ايران که نظرسنجی بی طرف و عينی و آزاد وجود نداشته و نظرسنجی های به نسبت عينی و بی طرفانه برخی نهادهای حکومتی محرمانه می مانند، هنوز نمی توان در باره انگيزه آقای احمدی نژاد و تاثير عاملی چون ترس از شکست بر اساس نظرسنجی داوری قطعی به دست داد.

علاوه بر اين حمله ای چنين صريح و بی محابا و متهم کردن هاشمی رفسنجانی به روابط پنهانی با پادشاه يک کشور عربی، که هيج يک از جناح های حکومتی او را دوست و متحد ايران تلقی نمی کنند، نقش، قدر، نفوذ، قدرت و ثروت هاشمی رفسنجانی از سوئی و موقعيت نه چندان مطلوب احمدی نژاد نزد روحانيون قدرتمند، مديران دولتی و قوه قضائيه از ديگر سو، زلزله سياسی چندان پردامنه را سبب می شود که می تواند سود فرضی هر تاکتيکی را برای رئيس جمهور به شکست استراتژيک بدل کند.

مردم ايران به افشای پرونده های فساد اقتصادی در جنگ جناحی خود کرده و در برابر آن تا حدی مصونيت يافته اند اما طرح اتهام رابطه پنهانی با پادشاه يک کشور عربی چندان سنگين است که يا به حذف مدعی، احمدی نژاد، کمک می کند يا به محاکمه و دستکم خانه نشينی متهم.

رئيس شورای تشخيص مصلحت نظامی که رئيس جمهور او را به چنين اقدامی متهم می کند، در صورت پيروزی مجدد احمدی نژاد در انتخابات، دستکم ناگزير به استعفا است چرا که اين اتهام زمينه همکاری را تا حد بالائی منتفی می کند. حذف احمدی نژاد در انتخابات شايد برای نظام کم هزينه تر از حذف رکنی چون هاشمی رفسنجانی باشد.

آقای احمدی نژاد در مناظره روز چهارشنبه خود آقايان محمد خاتمی و هاشمی رفسنجانی را به «ضربه زدن به دولت خود» و تلاش برای «به زمين زدن دولت» متهم کرد و مدعی شد که پس از پيروزی او در انتخابات «آقای هاشمی در پيغامی که به يکی از پادشاهان کشورهای منطقه داد گفت؛ نگران نباشيد اين دولت ظرف شش ماه ساقط خواهد شد.»

رئيس جمهور در همان نخستين دقايق آغاز مناظره گفت: «امروز آقای موسوی در مقابل من نيست. سه دولت گذشته در مقابل من است. اين سه درگذشته هم از يکديگر حمايت کردند در واقع اين ها با هم بودند.زمانی که دولت تشکيل شد اين ها هدفشان ضربه زدن به دولت بود.»
احمدی نژاد مدعی شد که در دوره نخست وزيری موسوی و رياست جمهوری هاشمی و خاتمی «نظام اداری شکل گرفته که از ارزش‌های انقلاب فاصله گرفت. آرام آرام جريانی شکل گرفت که خود را حاکم بر ملت می ‌دانست.»

او خطاب به موسوی گفت « آقای خاتمی را دکتر خطاب می کنيد. می دانيد کسی را دکتر خطاب می کنند که امتحان جامع داده باشد. می گذاريد پرونده آموزشی خانم را اعلام کنم؟»

وی افزود « کسانی در دولت شما با رانت دلاری هفت تومان ميلياردر شدند. آقای صفايی فراهانی در دولت شما پول دار شدند. پسران آقای هاشمی چه می کنند؟... پرونده استات اويل که پشت اش پسر آقای هاشمی است، يک دادگاهی شد و يک زندانی و يکی را به خارج فراری دادند ... پسر آقای ناطق نوری که حامی شما هستند چگونه زندگی می کنند؟»

شايد هدف اصلی آقای احمدی نژاد از اين سخنان، چنان که خود گفت، افشاگری عليه رقبای خود بود. کارايی اين تاکتيک اما در جامعه ای که مردم آن به فساد اقتصادی دولتمردان خو گرفته اند، چندان روشن نيست .

تحول زبان سياست رسمی، که در مناظره تلويزيونی احمدی نژاد و موسوی خود را به نمايش گذاشت، در کوتاه مدت و دستکم تا پايان انتخابات رياست جمهوری، در سايه تحولات مهم سياسی حاصل از اين مناظره خواهد ماند اما از فردای اين مناظره رد آن را می توان بر دگرگونی زبان سياست رسمی ايران ديد.