فروش پنهانی نفت خام ایران در جنوب، رادیو فردا

رضا تقی زاده

شرکت های نفتی بزرگ و واسطه های تجارت نفت در منطقه، به منظور دور زدن تحریم های یک جانبه آمریکا علیه جمهوری اسلامی، به پیش خرید تک محموله ای نفت ایران و حمل پنهانی آن به بازارهای اروپا مبادرت می ورزند. ایران نیز به منظور تامین نیازهای ارزی دولت، تسهیلات لازم را برای صدور محموله های اعلام نشده به واسطه ها را فراهم می سازد.

گزارشی که روز گذشته دایر بر تغییر مسیر اعلام نشده نفت کش موسوم به «صفحه یک» در فجیره ( امارا متحده عربی ) انتشار یافت و حاکی از پهلو گرفتن پنهانی کشتی یاد شده در بندر عسلویه بمنظور بار گیری ۱۰۰ هزار بشکه میعانات نفتی ایران است، تنها نمونه ای است از ادامه تجارت اعلام نشده نفت خام و فراورده های نفتی ایران.

نگرانی شرکت های بزرگ نفت از ادامه خرید آشکار نفت خام و فراورده های نفتی ایران، قرار گرفتن در شمول تحریم های یک جانبه آمریکا است. دلیل عمده علاقه ایران به همکاری نزدیک با واسطه های نفت و فروش پنهانی نفت با قیمتهای ارزانتر از بازار، کاهش حجم صادرات، در نتیجه رقابت عربستان سعودی و امارات در بازار نفت آسیا و افریقا، و همچنین رقابت روسیه در بازار اروپایی نفت ایران است.

تحریم با چراغ خاموش

صادرات نفت خام ایران مشمول قطعنامه های تنبیهی شورای امنیت نیست و در قطعنامه احتمالی آینده نیز منظور نشده است. با این وجود پیش بینی می شود که تشدید تحریم های یک جانبه نفتی آمریکا صادرات نفت ایران را با دشواری های بیشتری روبه‌رو سازد.

صادرات نفت ایران از سال ۲۰۰۸ تاکنون بیش از ۶۰۰ هزار بشکه در روز کاهش یافته و اینک به کمتر از دو میلیون بشکه در روز رسیده است.

ایران ۶۰ درصد از نفت صادراتی خود را روزانه به بازارهای آسیایی و ۳۲ درصد آن را به بازار های اروپا و ۸ درصد از آن را به آفریقا صادر می کند.

به علت دشواری های پیش آمده در فروش نفت به مشتریان سنتی و بمنظور پیشگیری از کاهش بیشتر تولید، ایران علاوه بر فروش نفت خام و فراورده های نفتی ( میعانات گازی ) با قیمت های ترجیحی، ناگزیر از انبار کردن نفت خام سنگین خود در دریا شده است. از این لحاظ فروش نفت خام در هر شرایط و به هر قیمت در توافق های فروش ایران از الویت خاص بر خوردار شده است.

انبار نفت روی آب

مطابق آخرین گزارش موسسه مطالعاتی ای.ای.گيبسون، ايران بدلیل پر شدن کلیه مخازن خشکی خود از نفت خام، نفت بفروش نرسیده توليدی در ميدانهای دريايی سروش و نوروز را در ۱۸ نفت کش بسيار بزرگ و يک سوپر نفت کش مو سوم به «سوئزماکس» انبار کرده است.

میزان کنونی نفت خام انبار شده ایران در دریا اینک به ۳۵ میلیون تن بالغ شده است. این رغم معادل ده روز تولید مجموع نفت خام ایران و بیش از ۵۰ در صد کل نفت خام انبار شده جهان بر دریا است.

در گذشته ایران نفت خام خود را تنها به شرکت های معتبر نفتی، شرکت های دارای پالایشگاه و تجار شناخته شده عرضه می کرد. به منظور پرهیز از بروز مشکلات مالی و اجرای تعهدات پرداخت از جانب خریدار، شرکت های خریدار نفت ایران، با و جود داشتن قراردادهای فروش بلند مدت، ناگزیر از گشایش اعتبار اسنادی و ارائه سه تائیدیه از بانک های معتبر جهانی بوده اند.

اعمال تحریم های بانکی از جانب بانک های اروپایی و آمریکایی، انجام این مبادلات را برای دارندگان پالایشگاه ها دشوار ساخته است. بعضی از این پالایشگاه ها محصولات خود را به بازار آمریکا می فرستند و در مورد رعایت قوانین مربوط به تحریم های نفتی و بانکی آن کشور علیه ایران حساس تر از گذشته شده اند.

شرایط به وجود آمده، دست واسطه های نفتی را برای حضور در بازار حراجی نفت ایران باز تر از پیش ساخته است. از این بازار آشفته حتی شرکت های بزرگ نفتی نیز از راه قرار دادن واسطه های تجاری در خط مقدم خرید، و همچنین اجاره کشتی های نفت کش و حمل و نقل پنهانی نفت از بنادر ایران استفاده می کنند.

ایران نیز به دلیل نیاز به فروش نفت خام و کسب درآمد های ارزی حاصل از فروش نفت و فراورده های نفتی، این شرایط را پذیرفته و در جهت انجام سریعتر آن حتی وارد کردن شرکت های واسطه ایرانی نیز مورد توجه قرار داده است.

سال قبل پس از کنار گذاشتن حجت الله غنیمی فرد که پیش از آن به مدت ۱۴ سال عقد قرار دادهای نفتی ایران را بر عهده داشت، رئیس دولت ایران دستور داد که بنیاد مستضعفان نیز اجازه شرکت در فروش نفت ایران را داشته باشد.

پاره ای از شرکت های واسطه از راه عرضه تسهیلات نقدی در جهت حل مشکلات کوتاه مدت مالی دولت ایران، از مزایای قیمت های بهتر خرید بر خوردار می شوند.

مشکلات جاری در بازار صادرات نفت ایران، موجب ورود واسطه های تازه و شرکت های متعدد به لیست خریداران سنتی نفت ایران شده است. پنهان‌کاری شرکت ها و طرف های خریدار نیز انجام حساب‌رسی و کنترل میزان واقعی صادرات نفت ایران را دشوار ساخته است.

در عین حال ورود شرکت های تازه و واسطه ها به بازار فروش نفت خام ایران مانع از ادامه حضور شرکت های بزرگ در این بازار پر سود نشده است. تفاوت ایجاد شده تنها در تغییر صوری نام ها، و کاهش قیمت های فروش، و پنهانی عمل کردن به معاملات است.

واسطه های نفتی

شرکت های شل و بی پی، ضمن آنکه فروش فراورده های نفتی را به ایران متوقف کرده اند همچنان به خرید نفت خام ایران ادامه می دهند. در ادامه این تجارت پر سود، شرکت فرانسوی توتال نیز در کنار سایر شرکت های کوچک و بزرگ و دلال های نفتی همچنان فعال است.

نفت کش «صفحه یک» که گزارش پهلو گرفتن اعلام نشده آن روز گذشته انتشار یافت تنها یکی از وسایل مورد استفاده در این تجارت پر سود برای خریداران و واسطه های نفتی است.

نفت کش یاد شده بندر فجیره را که در آن روزانه ۸۰ نفتکش بارگیری می کنند، در روز ۱۷ ماه مارس و یک روز بعد از پهلو گرفتن، ترک کرده است. مطابق مقررات موسوم به «سیستم شناسایی خودکار» کشتی های ضمن تردد، مکلف به اعلام اطلاعات مربوط به محل قرار داشتن و مقصد خود هستند. مقصد هر کشتی نیز باید به صورت دستی در لیست اطلاعات اعلام شده قرار داده شود.

اطلاعات ماهواره ای حاکی است که نفت‌کش یاد شده مقصد خود را بعد از ترک فجیره، جبل دانا ( بندر دیگری در امارات ) اعلام کرده است. نفت کش یاد شده در روز ۱۸ ماه مارس به بندر یاد شده وارد و شب را در آن بندر پهلو گرفته است.

در روز بعد کشتی یاد شده بندر جبل دانا را در امارات ترک و پس از طی کردن عرض خلیج فارس در بندر عسلویه ایران پهلو گرفته است. بنا بر اطلاعات فاش شده از سوی واسطه های نفت و منابع بین المللی کشتی رانی، نفت کش «صفحه یک»، پس از دو روز پهلو گرفتن در عسلویه و بار زدن مقدار نامعلومی از میعانات گازی ( محصولی که به مراتب گرانتر از نفت خام سبک است ) در روز ۲۲ ماه مارس عسلویه را ترک و مجددا پس از طی کردن عرض خلیج فارس روز ۲۳ مارس در بندر راس التنوره ( بندر نفتی بزرگ متعلق به عربستان سعودی) پهلو گرفته است.

نفتکش یاد شده متعلق به شرکتی است که در برمودا به ثبت رسیده و توسط شرکت شل اجاره شده است. شرکت شل خریدار عمده نفت عربستان سعودی نیز بشمار می رود. تغییر بار نامه در عربستان و یا تعیین مقصد بعدی پس از حرکت از راس التنوره، می تواند پوشاندن بندر مبداء و انکار خرید فراورده های نفتی ایران را ممکن سازد.

یکی از شیوه های محاسبه میزان تقریبی نفت و یا محمولات بار زده شده به نفت کشهای ، میزان فرورفتن بدنه آنها در آب پس از بارزدن است. بنا برگزارشهای منتشر شده نفت کش «صفحه یک» پس از ترک عسلویه سه متر بیش از زمان پهلو گرفتن در آب فرو رفته بود.

سقوط قیمت نفت

در انجام این تجارت پنهانی و در عمل به حراجی نفت خام و فراورده های نفتی ایران، مسئولان نفتی و دولت ایران حداکثر همکاری را به عمل می آورند؛ برای مثال اجاره دادن نفتکش های ایرانی به شرکت های خارجی و یا ثبت موقت آنها بنام شرکت های دیگر.

نفت کش ایرانی ساوه به همین ترتیب اخیرا از طرف شرکت نفتکش های ایران برای حمل۱۰۰ هزار تن نفت خام و ۳۴ هزار تن نفت سنگین از بندر خارک به شرکت فرانسوی توتال اجاره داده شده است.

تجارت پنهان نفت ایران تا زمانی به شیوه کنونی ادامه خواهد یافت که قیمت های نفت در بازار های جهانی از استحکام نسبی برخوردار باشند. در صورت کاهش قیمت های نفت، به جای شرکت های نفتی بزرگ، این ایران خواهد بود که به دنبال نفتکش های اجاره ای برای حمل و حراج نفت خام خود خواهد گشت.

در دو هفته گذشته قیمت های جهانی نفت شاهد سریع ترین سقوط خود طی دو سال گذشته بوده است. قیمتهای نفت دو هفته قبل در حدود هر بشکه ۹۵ دلار در بازار بفروش می رفت و اینک قیمت ها به حدود ۷۵ دلار در بشکه کاهش یافته است. انبار کردن و به فروش نرفتن نفت خام ایران در کنار چند عامل دیگر از جمله دلایل کاهش قیمت نفت خام در بازار است.

شاید ضرورت یافتن راه های تجاری میان‌بر، برای ادامه فروش نفت خام ایران و استفاده از شیوه های تازه در این زمینه، واگذاری تصدی وزارت نفت ایران در دولت دهم را به وزیر تجارت دولت نهم توجیه کند. وزیر نفت تازه هرگز دارای سابقه ای در نفت و یا دوایر وابسته به آن نبوده است.