يلدا آيين اقوام مختلف، شرق

به دليل پهناورى ايران و رواج خرده فرهنگ هاى گوناگون در اين گستره پهناور گاهى به آدابى برمى خوريم كه فقط ويژه يك منطقه خاص هستند. در گيلان «آوكونوس» ميوه اى است كه حتماً در شب چله مصرف مى شود و روش تهيه آن هم به اين شرح است كه در فصل پاييز ازگيل خام (چند روز مانده به ريختن و رسيدن كامل) را در خمره مى ريزند، خمره را پر از آب مى كنند و كمى نمك هم به آن مى افزايند و در خم را مى بندند و در گوشه اى خارج از هواى گرم اتاق مى گذارند. ازگيل سفت و خام پس از مدتى پخته و آبدار و خوشمزه مى شود. آوكونوس ازگيل در اغلب خانه هاى گيلان تا بهار آينده پيدا مى شود و هر وقت هوس كنند ازگيل تر و تازه و رسيده و خوشمزه را از خم بيرون مى آورند و آن را با گلپر و نمك در سينه كش آفتاب مى خورند. در تبريز نيز در موسم يلدا «عاشيق ها» مى نوازند. عاشيق ها خنياگران محلى هستند كه اشعار و موسيقى آنان برگرفته از موسيقى مردمى است. آنها در حين اجراى برنامه داستان مى خوانند، فى البداهه شعر مى سرايند و ساز مى زنند. قصه هايى كه عاشيق ها در شب يلدا مى گويند ريشه در افسانه هاى كهن ايرانى دارد. قصه هايى مثل «كوراوغلو» و قصه ها ى مهر و محبت شبيه «قربانى و پرى» از قصه هاى مشهور عاشيق هاست. در لرستان مردم در شب چله «گندم شيره» مى خورند كه گندمى است كه در شيره مى خيسانند و زردچوبه و نمك را با آن مخلوط مى كنند سپس آن را روى ساج برشته مى كنند و همراه خلال بادام، گردو، كشمش، سياه دانه و كنجد مخلوط مى كنند و مى خورند.
يكى ديگر از رسوم زيباى لرها به اين شكل بوده كه پسران كوچك و نوجوان شب يلدا بر پشت بام خانه ها مى رفتند و كيسه اى را به همراه طنابى از سوراخ دودكش خانه ها به داخل آويزان مى كرده اند و شعرى محلى مى خواندند با اين مضمون كه صاحبخانه، انشاءالله خير به خانه ات ببارد و كدخداى خانه ات نميرد چيزى بده اين پسر كوچك بياورد. صاحبخانه از تنقلاتى كه براى شب چله تدارك ديده بود داخل كيسه مى گذاشت و گاهى پيش آمده كه صاحبخانه براى مزاح دختر خردسال كوچكش را در كيسه گذاشته و آن پسر كيسه را كشيده بالا و اين آشنايى در خيلى از موارد باعث ازدواج در بزرگسالى مى شده است. در شهر خوى هديه دادن شيرينى پشمك رواج دارد و اين كار گويا به مناسبت شباهت پشمك با برف است. در روستاهاى خراسان و آذربايجان در اين شب خانواده پسرى كه با دخترى نامزد شده طى مراسمى شاد با ساز و دف هدايايى براى دختر مى فرستند.در كرمان، در شب يلدا گاهى مردم تا صبح بيدار مى مانند و مى پندارند كه در اين شب قارون به شكل هيزم شكنى كه پشته اى هيزم بر پشت دارد به خانه نيكوكاران مستمند مى رود و به آنها هيزم مى دهد و اين هيزم ها تبديل به شمش هاى طلا مى شوند.

در ايام قديم برخى از مردم به چله مى نشستند و چهل روز مراسم چله نشينى انجام مى دادند به اميد اين كه قارون به خانه آنها وارد شود و به آنها شمش زر بدهد. اين رسم يادآور بابانوئل در مراسم كريسمس است و چنين مى نمايد كه يلداى ايرانى و كريسمس از يك مايه سرچشمه گرفته اند. از اين گونه آئين هاى خاص در برگزارى يلدا فراوان مى توان شمرد. ايران كشورى با فرهنگى غنى است كه مردمانش بنا به ذوق و سليقه و طبيعت منطقه اى كه در آن زيست مى كنند هر يك براى برگزارى سنت هاى كهن آداب خاص خود را دارند.