حافظ، اين بار به روايت عباس کيارستمی، لادن پارسی، بی بی سی

بعد از حافظ به روايت غنی، خانلری، شاملو، سايه و....اين بار روايت جديد و کاملا متفاوتی از حافظ به روايت عباس کيارستمی کارگردان سينما منتشر شده است.

کيارستمی که سال هاست در حوزه سينما فعاليت می کند، عکاسی زبردست و هنرمند نيز هست و در حوزه شعر نيز طبع آزمايی کرده و کتاب شعری هم دارد. اما او اين بار به غزليات حافظ روی آورده است.

کتاب با نقل قولی از آرتور رمبو آغاز می شود: "بايد مطلقا مدرن بود" و ظاهرا کيارستمی مدرن و ساده بودن را می پسندد.

حافظ به روايت کيارستمی با حافظ هايی که تاکنون به تصحيح يا به انتخاب اديب يا شاعری منتشر شده، کاملا متفاوت است. نگاه جزيی نگر و ساده کن کيارستمی از ميان غزليات حافظ به انتخاب تک مصرع های مستقل بسنده کرده و برای جلوگيری از خواندن آنها با وزن و قافيه و آهنگ، آنها را تقطيع و نقطه گذاری کرده است.

بهاءالدين خرمشاهی، حافظ پژوه معتبر معاصر در مقدمه ای که بر کتاب حافظ به روايت کيارستمی و خطاب به او نوشته، آورده است: بنده حافظ پژوه دست کم دويست بار حافظ را خوانده ام، ولی اين بار و اين جداسازی و فاصله گذاری و قاب گيری و برجسته سازی شما به نحوی بود که بر عادت پنجاه ساله من و انسم - به همين مدت- با شعر حافظ غلبه کرد.

خرمشاهی که ويراستاری کتاب را نيز انجام داده، در قسمت ديگری از مقدمه نوشته است:
حسن کار شما اين است که به قيمت برجسته سازی ابيات کمتر مشهور، کمتر از اشعار خيلی معروف و ضرب المثل شده حافظ استفاده کرده ايد. حاصل کار شما يک تنوع هنری مهم در کار و بار شعر و حافظ پژوهی است.

کتاب ۱۸ فصل دارد با عناوين: عشق و شباب، در مدحت معشوق، تمنای وصال، نسيم بهشت، در رفتن جان از بدن، شب فراق، شراب تلخ، عيب و هنر می، گفتگو در غياب، غم عشق، اسرار عشق و مستی، پيام به معشوق، مژده وصل، شب قدر، هجران، دريغ، صاحب خبر و مقام رضا.

کيارستمی گفته است مصرع ها را جوری چيده است که حالت بيوگرافی حافظ را داشته باشد.

مطالعه حافظ به روايت کيا رستمی در يک نشست امکانپذير است و با تعمق در آن به هوشمندی روايتگر می توان پی برد. در هر صفحه کتاب فقط يک مصرع تقطيع شده آمده و گاه با هوشمندی تمام دو مصرع در برابر هم قرار گرفته اند که بی آنکه از يک غزل واحد باشند، به هم جواب می دهند. مثلا با تقطيع کتاب:

عاشق و
رند
نظربازم و می گويم فاش

و در صفحه روبرو آمده:

سخن غير مگو
با من
معشوقه پرست

در کتاب ۶۴۷ مصرع از اشعار کمتر مشهور حافظ انتخاب شده است. کتاب با عشق و شور و شوق جوانی آغاز می شود و با مقام رضا و اوج آن مرگ به پايان می رسد. دو مصرع پايانی:

وقت آن است
که بدرود کنی
زندان را

به روز واقعه
تابوت ما
ز سرو کنيد

کيارستمی در باره حذف های کتاب حافظ که مشابه حذف های فيلم های اوست، گفته است:
"وقتی از پشت شيشه‌های مه آلود و باران زده از منظره‌ای عکس می‌گيريم که اين منظره خيلی هم دقيق نيست؛ با اين شيوه بخشی از طبيعت را حذف کرده‌ايم. اين همان کاری است که در کتاب حافظ انجام داده‌ام."

او گفته است کتاب، پيشنهاد خواندن حافظ به طريقی ديگر است. کيارستمی که کمی هم به خاطر پاگذاشتن در حوزه ادبيات رسمی نگرانی داشته، نظر مثبت بهاء الدين خرمشاهی حافظ پژوه معتبر معاصر را در جلوگيری از انتقادات موثر دانسته و گفته است:

" حال اگر اين گشاده دستی و گشاده دلی آقای خرمشاهی نبود فکر می‌کنم کار سخت‌تر می‌شد. به هر حال فتوای اين حافظ خوان و حافظ دان بزرگ کمک کرد که کمی از اين تنگ‌نظری ها کاهش پيدا کند وگرنه به اين سادگی نمی‌شود کارهايی را که دلتان می خواهد اين‌جا انجام دهيد. "

کيارستمی معتقد است در کشور ما شعر بيش از ظرفيت خواننده است. او گرفتاری شعر موزون را آهنگ آن می داند و معتقد است اين آهنگ خواننده را از درک يکايک مصرع ها محروم می کند و سبب می گردد که شعر فهميده نشود.

به نظر او اشعار حافظ و سعدی از ساده ترين شعرهای زمانه ماست و اين را در صورتی می فهميم که اسير آهنگ شعر نشويم و وزن شعر، ما را با خودش نبرد.

حافظ ساده شده کيارستمی خواننده را در پی مفاهيمی تازه جذب می کند. تک مصرع ها از نظر معنی چنان متنوع و گسترده انتخاب شده اند که بعيد نيست مانند اشعار مشهور حافظ، اين مصرع های کمتر معروف به زودی تبديل به ضرب المثل شوند.

کتاب تاکنون فروش خوبی داشته و اکثر کتابفروشی های کريمخان و جلوی دانشگاه سهميه خود را فروخته اند. کتابفروشان خيابان کريمخان می گويند اکثر خريداران جوان بوده اند.

هنوز علاقمندان سنتی حافظ واکنشی به کتاب نشان نداده اند. کيارستمی گفته است که سعدی ساده شده را نيز در دست چاپ دارد.

کتاب حافظ به روايت کيارستمی در قطع جيبی با شمارگان ۳۲۰۰ نسخه توسط نشر فرزان منتشر شده است.