اکبر گنجی و پيشتازی روشنفکری دينی، مسعود نقره کار

حضور اکبر گنجی در خارج از کشور و واکنش های متفاوت مخالفان حکومت اسلامی و روشنفکران تبعيدی و مهاجر، سبب شده است تا بار ديگر اپوزيسيون و روشنفکری غير دينی در خارج از کشور به چالش کشيده شود

تبليغات خبرنامه گويا	advertisement@gooya.com

روشنفکری دينی از مقوله های فلسفی و سياسی ی مورد بحث و اختلاف در ايران و در ميان ايرانيان تبعيدی و مهاجر است. برخی از روشنفکران غير دينی نفی کننده ی وجود روشنفکری دينی هستند و براين نظرند که دو پديده ی متناقض و متضاد "فکر روشن" و "دين" نمی توانند در کنار هم مابه ازای فکری و رفتاری روشنفکرانه و روشنگرانه داشته باشند. به نظر من , به عنوان يک کوشنده ی سياسی و فرهنگی ی تبعيدی, نفی کنندگان روشنفکری دينی هنوز دليل قانع کننده و روشنی برای اثبات نظر خود ارايه نداده اند و اين در حالی ست که روشنفکران دينی با کار فکری و رفتارشان در حال تدارک آنچه را که "لوازم پروژه روشنفکری دينی" می خوانند ,هستند:

"........روشنفکران دينی و جنبش جامعه مدنی ايران در صدد باز توليد دورانی اند که در آن همه ی انسان ها آزادند و شهروندان به درجه اول و دوم تقسيم نمی شوند و رابطه خدايگان و بندگی از عرصه ی همگانی رخت بر بسته باشد . نفی " اجتماع" ما قبل مدرن و ايجاد "جامعه مدنی" به تفرد و آزادی منتهی می شود."(۱)

"........روشنفکری دينی که از يک طرف "عقل خود بنياد نقاد" را به رسميت می شناسد و از طرف ديگرديندار است , با نقد قرايت سنتی از دين راه ظهور قرايت مدرن از دين را هموار می سازد. قرايت دين سازگار با مدرنيته, محصول جابجايی پاراديم است. پارادايم مدرنيته به جای پارادايم سنت می نشيند و عقل ودين , و به تبع آنها نهاد های عقل بنياد , از نهادهای دين بنياد از يکديگر تفکيک می شوند, لذا تفکيک نهاد دين ار نهاد دولت يکی از لوازم پروژه روشنفکری دينی است." (۲)

به اعتبار آثار و کردار روشنقکران دينی در دهه اخير, فرستادن روشنفکران دينی به درون گيومه هايی چون "اصلاح طلبان دينی" , "مصلحين اجتماعی", "نوانديشان دينی" و..... نمی تواند تغييری در واقعيت ويژگی ی گفتارها و کردارهای اخير اکبر گنجی و ساير روشنفکران دينی ايجاد کند. می توان آنها را درون گيومه های دلخواه گذاشت اما نمی توان دلبخواه آنها را از پهنه ی جنبش روشنفکری ايران حذف کرد.

در باره تاريخ پيدايی و تطور روشنفکر و روشنفکری کتاب ها و مقالات متعدد ,و بربنيان ديد گاه های مختلف به نگارش در آمده است . ده ها تعريف از روشنفکر شده است و چندين ويژگی برای روشنفکر برشمرده شده است . دامنه کار به جايی رسيده است که تيپ شناسی روشنفکری به وجود آمده است و روشنفکران را به انواع و تيپ های مختلف تقسيم کرده اند .

در اين تيپ شناسی, روشنفکری دينی يکی از انواع روشنفکری ست. و اکبر گنجی با افکار و کردار اش در دهه اخير نمونه و نماد اين نوع روشنفکری در ايران است. خداباور و دين باوری آزاد انديش وآزاديخواهی که با ايجاد بحران و تغيير در مفاهيم دينی و خوانش متفاوت متون دينی بر آن بوده وهست تا فکر و کردار خود و جامعه را با انسان و جامعه مدرن منطبق کند. از اين دست خدا باوران و دين باوران, تاريخ جنبش روشنفکری در جهان و ايران فراوان به خود ديده است.

واقعيتی ديگر اين است که امروز روشنفکران و روشنفکری دينی بيش از هر زمانی در تغيير و تحول فکری و رفتاری در جامعه ما نقش بازی می کنند. اين نوع روشنفکری به دلايل متعدد , از جمله ساخت و بافت جامعه , ويژگی حکومت, ضعف, لغزش, پراگندکی وسرکوب خشن روشنفکران و روشنفکری غير دينی ,نقشی هدايت کننده و پيشگام در کل جنبش روشنفکری ايران, به ويژه بر بخشی از اين جنبش در خارج از کشور ايفا کرده و می کند. نمونه فراوان است, که تازه ترين آن را حضور فعال اکبر گنجی در خارج از کشور پيشاروی مان نهاده است.

حضور اکبر گنجی در خارج از کشور و واکنش های متفاوت مخالفان حکومت اسلامی و روشنفکران تبعيدی و مهاجر, سبب شده است تا بار ديگر اپوزيسيون و روشنفکری غير دينی در خارج از کشوربه چالش کشيده شود .

برای نمونه: برخی از مخالفان حکومت اسلامی وروشنفکران غير دينی در خارج کشوراز پيشنهاد گنجی , مبنی بر برپايی اعتصاب غذا برای آزادی زندانيان سياسی,حمايت کرده اند و "ناصحانه و رهبرانه و پرشورانه" همگان را نيز به حمايت از پيشنهاد گنجی فرا می خوانند . بسياری ديگر اما ضمن اينکه بر آنند "صف مستقل" خود را داشته باشند با طرح ترديد ها و نگرانی هايی ,اين حمايت ها را از نوع "دنباله روی" و "فرصت طلبی"هايی می بينند که طی ۲۸ سال گذشته لطماتی کاری و جدی به جنبش روشنفکری غير دينی ميهنمان وارد کرده است. اگر چه در اين نوع موضع گيری تفرعن و خود محوری نيز عمل کرده است اما ترکيب اکثريت حمايت کنندگان , به ويژه کسانی که خود را سخنگوی حمايت کنندگان جا زده اند , جا برای نگرانی باز گذاشته است . عده ای ديگر با ابراز تعجب از خروج آزادانه ی گنجی از ايران حمايت از اکبر گنجی را مشروط به "تواب شدن" او نسبت به حمايت ها و همکاری هايش با حکومت اسلامی کرده اند. جماعتی ديگر اما اگر فرصتی به دست آورند پيش از جمهوری اسلامی, گنجی را در خارج از کشور "حلق آويز" می کنند!
در اين ميان آنچه غير قابل انکاراست نقش يگانه و نمونه واری ست که گنجی در ايجاد تحرک در ميان بخشی از جنبش روشنفکری و نيرو های مخالف حکومت اسلامی در خارج از کشور ايفا کرده است , حتی درميان سکوت کنندگان و مخالفين گنجی نيز می توان اين تحرک را ديد!
حضور فعال اکبرگنجی, همچون ديگر تلاش های سياسی روشنفکران دينی در خارج از کشور, برای چندمين بار دونکته ی قابل فکر و يک سؤال پيش روی ما قرار داده است:
۱- بی برنامگی وبحران اعتماد در ميان اکثريت مخالفان حکومت اسلامی به ويژه روشنفکری غير دينی در خارج از کشور
۲- پيشتازی و پيشگامی روشنفکران و روشنفکری دينی حتی در خارج از کشور!
۳- و بالاخره اين سؤال و نگرانی که: آيا جنبش روشنفکری غير دينی در خارج کشور با ويژگی های گفته شده توان , ظرفيت و شايستگی ايفای نقشی مؤثر در جنبش روشنفکری و روشنگری ميهنمان را خواهد يافت ؟

*********************

زير نويس:
۱- اکبر گنجی , تاريکخانه ی اشباح , مقاله ی" نگاهی به پروژه رهايی جريان روشنفکری دينی" ص ۹۹, سال ۱۳۷۸
۲- همانجا