تخلف صريح از برنامه چهارم؛ چرايی عدم اعلام نرخ خط فقر و تعداد فقيران کشور در دولت نهم، ايلنا

متوسط هزينه يک خانوار شهری در کشور حدود ۷۸۵ هزار تومان در سال ۸۶ و با احتساب تورم ۱۵ درصدی برای سال ۸۷ معادل ۹۰۰ هزار تومان خواهد بود که در سال ۸۸ و با تورم سرسام‌آور ۴/۲۵ درصدی، به ۱ ميليون و ۱۲۵ هزار تومان خواهد رسيد.

ايلنا: در ماده ۹۵ قانون برنامه چهارم توسعه آمده ‌است: دولت مکلف است به‌منظور استقرار عدالت و ثبات اجتماعی، کاهش نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی، کاهش فاصله دهک‌های درآمدی و توزيع عادلانه درآمد در کشور و نيز کاهش فقر و محروميت و توانمندسازی فقرا، از طريق تخصيص کارآمد و هدف‌مند منابع تامين اجتماعی و يارانه پرداختی، برنامه‌های جامع فقرزدايی و عدالت اجتماعی را تهيه و به اجرا بگذارد.
به گزارش ايلنا، بند «الف» همين ماده نيز تاکيد می‌کند که دولت موظف است تمامی خانوارهای زير خط فقر مطلق را حداکثر تا پايان سال دوم برنامه چهارم توسعه به‌صورت کامل توسط دستگاه‌ها و نهادهای متولی نظام تأمين اجتماعی شناسايی و تحت پوشش قرار دهد.
بند «ج» همين ماده نيز تاکيد دارد که دولت بايد با تعيين خط فقر و تبيين برنامه‌های توانمندسازی متناسب و ساماندهی نظام خدمات حمايت‌های اجتماعی، برای پوشش کامل جمعيت زير خط فقر مطلق و نظام تأمين اجتماعی، برای پوشش جمعيت بين خط فقر مطلق و خط فقر نسبی و پيگيری و ثبت مستمر آثار برنامه‌های اقتصادی و اجتماعی بر وضعيت خط فقر، جمعيت زير خط فقر، همچنين ميزان درآمد سه دهک پايين درآمدی و شکاف فقر و جبران آثار برنامه‌های اقتصادی، اجتماعی به سه دهک پايين درآمدی از طريق افزايش قدرت خريد آنان، برنامه‌های جامع فقرزدايی و عدالت اجتماعی را به اجرا بگذارد.

اما تمامی اين مسايل باعث نشده است که عبدالرضا مصری، وزير رفاه و تامين اجتماعی خود را تا امروز ملزم به تعيين و اعلام خط فقر کند.
۳۹۰ روز پيش وزير رفاه در جمع خبرنگاران رسماً از اعلام خط فقر طفره رفت و در پاسخ به پرسش‌هايی با موضوع خط فقر تلاش کرد با دادن پاسخ‌هايی کوتاه و مبهم خبرنگاران را از سر خود باز کند. او ابتدا اعلام خط فقر را کاری بيهوده خواند و بر اين اصرار کرد که محاسبه شدن يا نشدن اين خط دردی را دوا نمی‌کند. او البته اعلام کرد که در هيچ‌کجای قانون به وزارت رفاه تکليف نشده تا خط فقر را اعلام کند و به راحتی بند «ج» ماده ۹۵ قانون برنامه چهارم توسعه را ناديده گرفت.
براساس گزارش اداره آمارهای اقتصادی بانک مرکزی که نتايج بررسی بودجه خانوار در سال ۸۵ را منتشر کرد، در سال ۸۵ و در مناطق شهری ايران، متوسط هزينه يک خانوار ۶۶۴ هزار تومان در ماه بوده است که بالاترين هزينه متوسط مربوط به استان تهران با ۸۶۹ هزار تومان و پايين‌ترين آن مربوط به استان سيستان و بلوچستان با ۴۳۸ هزار تومان بوده است. اگر اين ارقام را با محاسبه نرخ تورم برای سال ۸۶ و سال ۸۷ در نظر بگيريم، متوسط هزينه يک خانوار شهری در کشور حدود ۷۸۵ هزار تومان در سال ۸۶ و با احتساب تورم ۱۵ درصدی برای سال ۸۷ معادل ۹۰۰ هزار تومان خواهد بود که در سال ۸۸ و با تورم سرسام‌آور ۴/۲۵ درصدی، به ۱ ميليون و ۱۲۵ هزار تومان خواهد رسيد.
مهم‌ترين نتايج اين بررسی نشان می‌داد که ۷/۱۶ درصد خانوارها بدون فرد شاغل بوده‌اند. ۶/۵ درصد خانوارها در يک اتاق زندگی می‌کردند، ۵/۲۴ درصد خانوارها مستاجر هستند، ۵/۹ درصد خانوارها در بناهای تيرچوبی، خشتی، گلی و چوبی زندگی می‌کردند، ۵ درصد خانوارها به صورت يک نفری زندگی می‌کردند، ۹/۸ درصد مردان و ۲/۱۶ درصد زنان خانوارهای شهری بی‌سواد هستند و بيشترين ميزان اشتغال خانوارها مربوط به افراد دارای سواد راهنمايی و دبيرستان بوده است. همچنين ۵/۲۸ درصد هزينه متوسط خانوارهای شهری مربوط به مسکن و آب و برق و گاز است و بيشترين فشار هزينه‌ای از سوی مسکن به خانوارها وارد می‌شود. ۱۰ درصد خانوارهای ايرانی تحت حمايت نهادهای دولتی هستند که ۲ تا ۳ درصد از گرسنگی رنج می‌برند. اختلاف درآمد دهک بالای درآمدی نيز ۱۷ برابر دهک پايين درآمدی است و باعث شکاف درآمدی شده است.
رشد ۱۸ درصدی سالانه فقر در کشور
دکتر راغفر، تدوينگر نقشه جفرافيايی فقر کشور معتقد است که فقر در کشور سالانه ۱۸ درصد رشد می‌کند. وی خط فقر شديد استان تهران، برای يک خانوار ۵ نفره در سال ۸۶، را ۶۵۰ هزار تومان محاسبه کرده است که با احتساب تورم ۴/۲۵ درصدی، اين رقم در سال ۸۷ به ۸۱۲ هزار تومان رسيده است.
حسين راغفر، خط فقر مطلق (شديد) سال ۸۶ کشوری را برحسب توزيع درآمد و مصرف خانوار، ۴۰۰ هزار تومان اعلا‌م کرد و با برآورد اوليه نتايج اين بررسی‌ها می‌گويد: خط فقر مطلق (شديد) کشوری در سال ۸۳ را ۲۳۸ هزار تومان، ۸۴، ۲۷۶ هزار تومان، ۸۵، ۳۲۵ هزار تومان و در سال ۸۶ نيز ۴۰۰ هزار تومان است. وی با اعلا‌م اينکه خط فقر مطلق شهر تهران در سال ۸۶، حداقل ۷۷۰ تا ۷۸۰ هزار تومان بوده است، می‌گويد: خط فقر مطلق استان تهران نيز در سال ۸۳، ۴۰۰ هزار تومان، ۸۴، ۴۸۰ هزار تومان، ۸۵، ۵۶۰ هزار تومان و سال ۸۶، ۶۵۰ هزار تومان است و اين ارقام بيانگر رشد سالا‌نه ۱۸ درصدی خط فقر در کشور است.
نرخ خط فقر مطلق کشور در سال گذشته ۵۰۰ هزار تومان بود
اين ارقام نشان می‌دهد که در صورت احتساب نرخ تورم سال گذشته، نرخ خط فقر مطلق برای سال ۸۷ در کشور، استان تهران و شهر تهران، به ترتيب ۵۰۰، ۸۱۲ و ۹۶۲ هزار تومان است.
راغفر در ادامه با اشاره به ميزان افزايش درصد جمعيت زير خط فقر مطلق در سال‌های گذشته می‌گويد: در سال ۸۳، ۴/۲۹ درصد، سال ۸۴، ۹/۳۱ درصد، سال ۸۵، ۶/۳۳ درصد و سال ۸۶، حداقل ۳۵ درصد جمعيت کشور در زير خط فقر مطلق به سر می‌بردند. در اندازه‌گيری خط فقر مطلق سال ۸۳ کشور، حداقل کالری مورد نياز يک فرد بزرگسال ۲ هزار و ۴۰۰ کيلو کالری محاسبه شد، اما به دليل آنکه اين ميانگين در سطح دنيا دو هزار کيلوکالری است، رقم محاسبه شده کشوری نيز تقليل يافت و بدين ترتيب جمعيت کمتری در زير خط فقر قرار گرفتند.
چرايی عدم اعلام خط فقر
آمار و ارقام اعلامی، خواه ارقام اعلامی دکتر راغفر و خواه ارقام اعلام شده توسط اداره آمار اقتصادی بانک مرکزی، نشان می‌دهد که جمعيت گسترده‌ای از ايرانيان زير خط فقر مطلق به سر می‌برند. مطابق آمار وزارت کار، متوسط دريافتی کارگران شاغل در کشور که رقمی بالغ بر ۶ ميليون نفر را شامل می‌شوند (با احتساب خانواده‌های اين عده به عددی نزديک به ۳۰ ميليون نفر می‌رسيم)، ماهانه حدود ۳۷۵ هزار تومان است، که برای کل کشور معادل ۷۵ درصد خط فقر و برای استان تهران معادل ۴۶ درصد خط فقر است. بنا به اعلام مصری، وزير رفاه و تامين اجتماعی، بازنشستگان تامين اجتماعی نيز از ماه جاری، به طور متوسط حدود ۴۵۰ هزار تومان دريافت خواهند کرد که اين آمار نيز نشان می‌دهد اين اقشار نيز در کشور معادل ۹۰ درصد و در استان تهران معادل ۵۵ درصد خط فقر مطلق دريافت می‌کنند. گفتنی است اين ارقام برای ازکارافتادگان درصدی در کشور که قرار است ۲۰۶ هزار تومان در ماه دريافت کنند، برابر ۴۱ درصد خط فقر مطلق در کشور و ۲۵ درصد خط فقر مطلق در استان تهران است. همچنين اگر حداقل دستمزد کارگران که امسال به رقم ۲۶۳ هزار تومان رسيد را ماخذ قرار دهيم، حداقل بگيران کارگری در کشور ۵۲ درصد و حداقل بگيران کارگری در استان تهران معادل ۳۲ درصد خط فقر مطلق دريافت خواهند کرد. همچنين بايد اشاره شود که آخرين تحقيقات و آمار کميته امداد امام خمينی(ره) نشان می‌دهد ۷ ميليون و ۵۰ هزار نفر تحت حمايت کميته امداد بوده و ۴ ميليون و ۵۳ نفر نيز مستمری بگير دائم اين نهاد هستند، که همگی بدون استثناء زير خط فقر مطلق به‌سر می‌برند. با افزودن آمار افراد تحت پوشش سازمان بهزيستی و ساير نهادهای حمايتی به اين تعداد، می‌توان دريافت که چرا مسؤولان وزارت رفاه از اعلام نرخ واقعی خط فقر و تعداد افراد فقير در کشور طفره می‌روند.
آمارهای متضاد از مسؤولان دولت نهم
سال ۸۷، منوچهر صادقی، مديرکل امور اجتماعی وزارت کشور در توضيح جغرافيای فقر گفت: محدوده ۲ هزار کيلومتری خليج گوآتر تا استان بوشهر در فقر مطلق و نگران‌کننده‌ای به سر می‌برد و بايد در اولويت قرار گيرد. او با اعلام اينکه براساس آمار سازمان ملل تا سال ۸۴ کمتر از ۲ درصد جمعيت کشور درآمد کمتر از يک دلار داشته‌اند، گفت: اين شاخص در سال ۸۶ به کمتر از ۶۵۰ هزار نفر رسيده است که کمتر از يک درصد جمعيت کل کشور در اين زمان زير خط فقر شديد بوده‌اند. صادقی افزود: در خراسان جنوبی و سيستان و‌بلوچستان ميزان فقر بسيار بيشتر است، به‌طوری‌که به عنوان مثال آمارها نشان می‌دهد، نزديک به ۳۰ درصد از جمعيت يکی از شهرستان‌های اين استان، به‌عنوان مثال تحت پوشش کميته امداد امام خمينی(ره) هستند و اين آمار خود نشان دهنده فاجعه و نگرانی جدی ماست.
محمد رضا واعظ مهدوی، کارشناس رفاه و تامين اجتماعی نيز در همان زمان اعلام کرد: براساس برآوردهای انجام شده در سال ۸۴، ۱۵ درصد جمعيت کشور زير خط فقر نسبی هستند؛ يعنی درآمد آنان پاسخگوی نيازهای زندگی‌شان نيست و بايد تا پايان برنامه چهارم توسعه تعداد اين افراد به ۷ درصد کاهش پيدا کند. او افزود: در قانون برنامه چهارم توسعه برنامه‌های زيادی در جهت کاهش و کنترل مسائل اجتماعی و همچنين فقر زدايی تدوين و وظيفه هر دستگاه مشخص شده است اما تاکنون به‌درستی توسط نهادها و سازمان‌های ذی‌ربط اجرايی نشده است.
عبدالرضا مصری، وزير رفاه و تامين اجتماعی نيز بيکار ننشسته بود. او که مرداد سال ۸۶ و در جلسه کميسيون اجتماعی مجلس گفته بود"۷ ميليون و ۳۰۳ هزار نفر در کشور زير خط فقر مطلق هستند که با در نظر گرفتن جمعيت خط فقر شديد شهری و روستايی، ۹ ميليون و ۲۴۲ هزار و ۷۰۰ نفر در کشور زير خط فقر شديد و مطلق هستند"، سال ۸۷ خط فقر را اعلام نکرد و البته تاکيد کرد که کسی زير خط فقر نيست.
وی گفت: براساس تعاريف بين‌المللی افراد دارای درآمد يک دلار زير‌خط فقر مطلقند و با توجه به اينکه مستمری افراد تحت پوشش کميته امداد و بهزيستی در سال‌های گذشته افزايش داشته‌است هيچ فردی با درآمد کمتر از يک دلار، در کشورمان نداريم.
علی عمادی، مدير کل دفتر فقرزدايی وزارت رفاه نيز در واکنش به اعلام خط فقر گفت که خط فقر شديد همان خط فقر گرسنگی است که افراد توانايی تامين هزينه سير کردن خود را ندارند که يک درصد افراد جامعه زير خط فقر شديد قرار دارند که تعداد آنها ۷۰۰ هزار نفر و تعداد افراد زير خط فقر مطلق ۸/۷ ميليون نفر ‌است، غلامحسين الهام، سخنگوی دولت، در جمع دانشجويان دانشکده نفت اهواز، تعداد افراد فقير را ۴ ميليون اعلام کرد و در نهايت علی عسگری، معاون اقتصادی معاونت برنامه‌ريزی و نظارت راهبردی رئيس‌جمهور، اعلام کرده که ۲۰ درصد از مردم ايران زير خط فقرند.
اين آمار که همگی در سه ماهه اول سال ۸۷ اعلام شد، نشان داد که دولت نهم تا چه حد به توصيه‌های برنامه چهارم عمل کرده و با تعيين خط فقر و تبيين برنامه‌های توانمندسازی متناسب و ساماندهی نظام خدمات حمايتهای اجتماعی، برای پوشش کامل جمعيت زير خط فقر مطلق و نظام تأمين اجتماعی، برای پوشش جمعيت بين خط فقر مطلق و خط فقر نسبی و پيگيری و ثبت مستمر آثار برنامه‌های اقتصادی و اجتماعی بر وضعيت خط فقر، جمعيت زير خط فقر، همچنين ميزان درآمد سه دهک پايين درآمدی و شکاف فقر و جبران آثار برنامه‌های اقتصادی، اجتماعی به سه دهک پايين درآمدی از طريق افزايش قدرت خريد آنان، برنامه‌های جامع فقرزدايی و عدالت اجتماعی را به اجرا گذاشته است.