اتحاد صليب و هلال، درباره درخواست پيوستن تركيه به اروپا، حسين دهشيار، شرق

برخلاف بسيارى، ترك ها اين مهم را به نمايش عينى گذاشتند كه درك بسيار واضح و روشنى از معناى ديپلماسى برد- برد دارند. نخبگان اين كشور محرز ساختند كه به الفباى سياست در صحنه بين الملل آشنايى دارند و در كنار آن به نيازها و توانمندى هاى جامعه خود در وسيع ترين شكل ممكن آگاه هستند. اتحاديه اروپا با وجود دغدغه هاى وسيع اقتصادى، سياسى و بالاخص فرهنگى بخش اعظمى از افكار عمومى قاره در رابطه با عضويت تركيه، سرانجام بعد از ۴۲ سال از زمان درخواست تركيه براى الحاق به يكى از معتبرترين قطب هاى اقتصادى و فرهنگى جهان، با آغاز مذاكرات رسمى موافقت كرد. ترك ها در طول چهارصد سال گذشته اين خواست را به نمايش گذاشته اند كه آينده خود را در حضور مشروع در اروپا مى يابند. ترك ها با توسل به اسلحه درصدد تحقق اين مهم برآمدند، اما شكست امپراتورى عثمانى در دروازه هاى وين در سال ۱۶۸۳ پايانى بر اعتقاد به كارآمدى نظامى گرى براى داشتن موقعيت در اروپا بود. شكل گيرى تركيه مدرن به معناى بسط يافتن ذهنيت بين المللى رهبران اين كشور بايد به نظر آيد. اينان به فهم اين قاعده جهانشمول و هميشه معتبر نايل شدند كه براى تحقق سياستى كه در راستاى منافع ملى است، بايد از طريق نزديكى به بانفوذترين و نافذترين بازيگران بين المللى به صاف كردن مسير حضور در اروپا بپردازند. سرانجام در دوران رياست دوره اى انگلستان بر اتحاديه اروپا است كه با وجود مخالفت واضح و شديد اتريش و مخالفت هاى غيرآشكار خانم آنگلا مركل صدراعظم احتمالى آلمان و مخالفت آشكار نيكولاس ساركوزى رئيس جمهور احتمالى آينده فرانسه با شروع مذاكرات عضويت از طرف اتحاديه اروپا چراغ سبز داده مى شود. جك استراو وزير خارجه انگلستان در چارچوب سياست خارجى تونى بلر اعلام كرد كه حضور تركيه در اتحاديه يك ضرورت گريزناپذير بايد تلقى شود. وزير خارجه آمريكا به صراحت اعلام كرد كه كشور متبوع او از تمامى مكانيسم هاى در اختيار براى تحقق عضويت تركيه استفاده مى كند، فشار هاى آنگلوساكسونى دو سوى آتلانتيك سرانجام بعد از ۳۱۲ سال بستر ورود تركيه به اروپا را به وجود آورد.
متحدين و شركاى نافذ تركيه در نهايت موفق شدند كارى را كه امپراتورى عثمانى با اسلحه نتوانست انجام دهد با مديريت بهينه نفوذ و اعتبار خود برايش انجام دهند. تركيه نيز سرانجام پاداش توانمندى بازيگرى بين المللى را در صحنه جهانى گرفت. سرمايه گذارى بلندمدت اين كشور به ثمر رسيد. تركيه در قرن بيستم به اين جمع بندى رسيد كه كوتاه ترين، مطلوب ترين و از همه مهمتر امكان پذيرترين راه براى دستيابى به توسعه و رونق اقتصادى و به تبع آن ايجاد فضاى سياسى انسانى و باثبات همانا ورود به جغرافياى سياسى _ اقتصادى اروپا است. در جهت تحقق اين نياز بود كه تركيه اتصال به ساختار قدرت آنگلوساكسون را گزينه ترين چارچوب يافت. غرب از قرن ۱۰ ميلادى با جنگ هاى صليبى اين را محرز ساخت كه خواهان دگرگونى در فراسوى قاره اروپا است. از زمان رنسانس اين خواست به دو شكل تجلى يافت: از يك سو، اروپا يكپارچگى ساختارى را در وراى قاره دنبال كرد و از سويى ديگر يكپارچگى فرهنگى را پى گرفت. جهان اسلام پذيراى تجليات تكنولوژيك، علمى و نهادى غرب شد و آن را با اشتياق در آغوش گرفت.

امروزه آموزش و پرورش عرفى، ساختارهاى بوروكراتيك و نهادهاى اجتماعى و سياسى غربى در آن سوى مرزهاى اروپا به وضوح قابل رويت است اما آنچه به وقوع نپيوسته است همانا يكپارچگى فرهنگى است. اين نيازمند اصلاحات وسيع در بنيان هاى ارزشى و از همه مهمتر جهت دهى متفاوت به هويت مردم سرزمين هاى اسلامى است. غرب خواهان جايگزينى هلال با صليب نيست و ليكن پرواضح است كه خواهان اين است كه ارزش هاى مشروعيت يافته در بطن هلال را از طريق معرفى ارزش هاى برآمده از تجارب تاريخى، اجتماعى و فرهنگى اروپا به شدت كمرنگ كند. به عبارت صحيح تر غرب خواهان اين است كه ارزش هاى مذهب- مبنا را در وراى مرزهاى خود به زير فرمان ارزش هاى مدنى _ مبنا بياورد.
تركيه براى پذيرفته شدن نهايى به اتحاديه اروپا كه يك فرايند بين ۱۰ تا ۱۵ ساله است بايد بيش از ۸۰ هزار صفحه قوانين را كه پارلمان اتحاديه اروپا تصويب كرده است در سياست هاى داخلى خود ملحوظ كند. تركيه از نزديك به پنج دهه قبل فرايند پذيرش تدريجى ارزش هاى غربى را آغاز كرده است و هنگامى كه كاملاً به سياستگزارى در چارچوب اين ارزش ها و ضوابط پرداخت به عضويت كامل اتحاديه درخواهد آمد. در صورت شكل گيرى چنين نهايتى مى توان حال صحبت از توفيق غرب در يكپارچگى فرهنگى هم كرد. تركيه به خواست خود كه رونق و توسعه اقتصادى سياسى است خواهد رسيد و اروپا هم به سياست ديرين اشاعه ارزش هاى غربى به جهان اسلام دست خواهد يافت. هر دو طرف مى توانند صحبت از پيروزى كنند، اما اينكه كدامين طرف بالاترين بهره را به دست آورده تاريخ نشان خواهد داد. حال متوجه مى شويم كه معناى ديپلماسى برد _ برد چه است.

دكتر حسين دهشيار