رديفي تازه براي سنتور، نگاهي به كتاب ”هفت دستگاه و پتج آواز موسيقي ايراني“ براي سنتور – اثر ارفع اطرايي، پژمان اكبرزاده

ارفع اطرايي، تكنواز سنتور و پژوهشگر موسيقي ايراني،‍ اخيرا” رديف آوازي زنده ياد محمود كريمي را براي سنتور گردآوري و نغمه نگاري كرده كه در كتابي ۲۸۸ صفحه اي به چاپ رسيده است.

اطرايي (متولد ۱۳۲۰ در تهران) از دانش آموختگان هنرستان موسيقي ملي است كه از سال ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۹ ضن تدريس در هنرستان و پرورش نوازندگان متعدد، با اركستر شماره يك اداره هنرهاي زيبا (اركستر صبا) به رهبري حسين دهلوي، گروه فردوسي (به سرپرستي محمود تاجبخش) و ... همكاري داشته است. از وي تا كنون پنج كتاب ديگر با عناوين ”فرهنگ موسيقي ايران“، ”زندگي و آثار حبيب سماعي“، ”دوازده مقام موسيقي ملي ايران“، ”ناظمي و سنتور“ و ”بوي جوي موليان“ (افسانه هاي موسيقي ايران) در دسترس علاقه مندان قرار گرفته است.
وي درباره آخرين اثر خود چنين مي گويد:

”كتاب ((هفت دستگاه و پنج آواز موسيقي ايراني براي سنتور)) در اصل رديفي است كه استاد محمود كريمي خوانده اند. اين رديف يكبار به صورت مختصر توسط دكتر محمد تقي مسعوديه آوانگاري شد كه بيشتر جنبه پژوهشي دارد. من از سالها پيش، از همان زماني كه دكتر مسعوديه اثر خود را به چاپ رساند علاقه مند بودم كه آنرا به شاگردانم در هنرستان آموزش دهم ولي خواندن آن خط چندان راحت نبود و تخصص زيادي را مي طلبيد لذا پيشنهاد شد كه آنرا به شيوه راحت تري بنويسم. من هم با اين زمينه كه خودم اين رديف را در دوره ليسانس نزد مرحوم كريمي آموخته بودم كار را شروع كردم. نخستين چاپ اين كار در سال ۱۳۶۸ توسط نمايندگي وزارت ارشاد در اصفهان انجام شد كه در آن هم سعي كردم از خط بين المللي استفاده شود مثلا“ ريز را با علامت ترموله نشان دادم. با وجود اينكه سعي شد از نت نويسي خوبي استفاده شود باز هم نت ها قدري شلوغ و فشرده بود. اين كتاب سالها در دسترس علاقه مندان قرار داشت و حتي در سالهاي اخير به صورت فتوكپي و با كيفيت بسيار پايين به فروش مي رفت.در نتيجه به اين فكر افتادم كه اين اثر با كامپيوتر نت نويسي شود تا كاملا” باز و روشن باشد. امتياز اين رديف اين است كه چون در اصل به صورت آواز بوده حركت ملودي ها و اجراي خطوط موسيقي كاملا” به آزادي و رواني صورت گرفته در صورتيكه وقتي ما براي ساز قطعه اي مي نويسيم تكنيك خاص آن ساز را هم در نظر مي گيريم و سعي مي كنيم ملودي به گونه اي چرخانده شود كه با ساز هماهنگ باشد. ولي در اينجا چون با آواز سروكار داشته ايم به راحتي هر مانوري روي ملودي ها داده شده و اين خود موجب زيبايي كار شده است. از سوي ديگر حافظان اين رديف (مرحوم عبدالله دوامي و مرحوم محمد ايراني مجرد) هنرمنداني بسيار خوش ذوق و امروزي بوده اند و ملودي ها را شيرين تر و قابل فهم تر كرده اند (به ويژه براي شاگردان كه گوششان از رديف هاي قديمي قدري خسته است.) حدود پنجاه سال از چاپ اين رديف ها گذشته، گوشها فرق كرده، زمانه و خواسته ها تغيير كرده و در هر صورت اين رديف ها همانطور كه استاد پايور به كار گرفته اند بايد در چارچوب اصلي خودش تغييراتي كند. الان گوش ها پر شده از موسيقي ايراني، هندي، تركي، عربي و ... ارتباطات بسيار زياد شده و انواع موسيقي به گوش جوانان مي رسد. بايد رديف را به شكلي درآورد كه قدري مانوس تر و قابل هضم تر باشد. بصورت قديمي كمي ثقيل است. امتياز ديگر رديف حاضر اين است كه شعر روي جملات است. وقتي با شعر كار شود موسيقي ديرتر از ذهن مي رود و به تجربه ثابت شده حفظ كردن آن بسيار ساده تر مي شود.“

اطرايي در ادامه افزود: ”استاد كريمي يك رديف نسبتا ساده تر داشتند كه دكتر مسعوديه آنرا آوانويسي كرده اند ولي پس از آن به شاگردان قوي تر، گوشه هاي بيشتري را درس مي دادند همراه حركت ها و گردش هاي سنگين تر و زيباتر. اين گوشه ها را هم به اين مجموعه اضافه كرده ام. اذا به عقيده من اين رديف كامل ترين رديفي است كه براي سنتور وجود دارد. رديف هاي استاد صبا و استاد پايور بسيار با ارزش هستند ولي گوشه هاي زيادي را زيادي را كم دارند. شايد مناسب بوده در آن زمان به آن شيوه با شاگردان كار شود. در كتاب حاضر، همچنين انواع كوك هاي معمول سنتور پيشنهاد شده چون به جز راست كوك و چپ كوك از كوك ديگري هم در سنتور استفاده مي كنيم.“

پژمان اكبرزاده ، تهران
www.parstimes.com/persianmusicianshtml