تاريخ، بزرگان ايراني و فرانسوي، اعتماد

علي اصغر سيدآبادي

در ميان کتاب هايي که اين چندروزه به بهانه يي مرور مي کردم، کتابي با جلدي آبي رنگ از انتشارات نويد شيراز از دوستي به امانت گرفته بودم با عنوان «فرهنگ ايران در سفرنامه هاي اروپايي دوره قاجار» تاليف مهين اويسي. درباره ارزش علمي اين کتاب داوري نمي توانم بکنم، اما نکته يي در آن توجهم را جلب کرد که خواندنش براي شما هم خالي از لطف نيست. در اين کتاب جمله هايي بود از «کنت دوگوبينو» به نقل از کتاب «سه سال در ميان ايرانيان». گوبينو سفير فرانسه در ايران بود و به خاطر علاقه اش به فرهنگ و ادبيات، گزارش هايش از برخي جهات قابل اعتماد است.

در اين کتاب از قول او آمده است؛ «توده ايراني ذاتاً دانا است، از اين رو علاقه يي فراوان به تاريخ کشور خود دارد و من اين شدت علاقه به تاريخ کشور خود را در هيچ يک از ملت ها نديده ام. در ايران با هر کس و از هر طبقه يي که برخورد کنيد، مي بينيد از تاريخ کشور خود آگاهي دارد و چگونگي وقايع جهان را از آغاز پيدايش عالم تا به امروز به طور مختصر براي شما حکايت مي کند. ممکن است اين شخص، تاريخ آمدن و رفتن پادشاهان را با هم اشتباه کند و رويدادهاي دوره يک پادشاه را به جاي حوادث زمان سلطنت پادشاه ديگر بگيرد، ولي جالب توجه اين است که به طور کلي از تاريخ کشور خود آگاهي دارد. ناگفته نماند که ملت ايران تنها خواهان سرگذشت هاي تاريخي خود است و علاقه يي به تاريخ آلمان يا فرانسه ندارد. هر چه در اين باره براي او حکايت کنند در خاطرش نمي ماند و حتي از شنيدن آنها کسل مي شود اما اگر درباره کشور خودش باشد، به دقت به سخنان ناطق، هر کسي که باشد، نقال قهوه خانه، معرکه گير ميدان يا ريش سفيدان مجالس گوش مي دهد و تا سخنگو حرف خود را تمام نکرده مجلس او را ترک نمي کند و به قدري توجه و دقت دارد که ما نظيرش را در هيچ يک از کنفرانس هاي علمي پاريس نديده ايم.

... ايراني فطرتاً و ذاتاً اطلاع از حوادث تاريخي را دوست دارد و از شنيدن سرگذشت هاي تاريخي لذت مي برد و هر فرصتي که براي اطلاع از وقايع گذشته به چنگش مي افتد از آن استفاده مي کند.

... در فصل تابستان که هوا گرم شده بود و ما از تهران به ييلاق رفته بوديم هر شب مستخدمين غايرانيف سفارت فرانسه در چادر پيشخدمت غايرانيف من جمع مي شدند و تا پاسي از شب به سرگذشت هاي تاريخي او گوش مي دادند. نه تنها مستخدمين سفارت فرانسه بلکه رعايا و برزگران آن حدود هم عاشق اين حکايات بودند. رعاياي اطراف دسته دسته زير چادر او روي زمين مي نشستند و با کمال دقت به حکايت هاي تاريخي ايران گوش مي دادند. اينک فکر کنيد آيا شما مي توانيد فصل تابستان يک عده از برزگران فرانسه را دور خود جمع کرده و مثلاً افتخارات جنگي ناپلئون را براي آنها حکايت کنيد؟ من که اين کار را محال مي دانم زيرا برزگر فرانسوي همين که کارش تمام مي شود و آفتاب غروب کرد، به هيچ چيز توجه ندارد، جز اينکه به کافه برود و چند فنجان قهوه بياشامد و خود را به بازي هاي مختلف مشغول نمايد.» من نمي دانم آقاي گوبينو اين چيزهايي را که نوشته است، چقدر درست است. يعني نمي دانم واقعاً در آن دوره مردم ايران اينقدر به تاريخ خود علاقه داشتند و مردم فرانسه اينقدر به تاريخ خود بي علاقه بودند يا نه، اما اين را مي دانم که مردم ايران در روزگار ما از گذشته خود چندان مطلع نيستند و حتي علاقه زيادي هم به آگاهي از گذشته به معني آگاهي از تاريخ واقعي آن دوره ندارند. البته او در گزارش خود آگاهانه يا ناآگاهانه همين نکته را تاييد کرده است و راه هاي دريافت اطلاعات تاريخي را برشمرده است و بعد گفته است که در فرانسه در هيچ کنفرانسي مردم اينقدر علاقه مند گوش نمي دهند.

من نمي دانم که آقاي گوبينو چطور با ديدن چند ماجراي اينچنيني درباره کشاورزان ايراني و کشاورزان فرانسوي علاقه شان را به تاريخ مقايسه کرده است، اما مي دانم که امروز حداقل درباره کشاورزان ايراني چنين نيست.

حال اگر گزارش آقاي گوبينو را در اين مورد موثق و معتبر بدانيم، اين پرسش پيش مي آيد که چه شده است که پس از گذشت يک قرن و کمي بيشتر چنين چرخشي روي داده است؟

امروز جوانان و نوجوانان ايراني از خلال فيلم ها و کتاب ها و کارتون ها اطلاع بيشتري درباره تاريخ فرانسه و انگلستان دارند تا تاريخ خودمان. کتاب هاي تاريخ مدارس جزء غيرجذاب ترين کتاب هاي درسي هستند و بخش زيادي از دانش آموزان از هيچ درسي به اندازه تاريخ تنفر ندارند و اين البته اصلاً خوب نيست.

اين پرسشي است که بايد مدام از خودمان بپرسيم که چرا اينقدر به گذشته خود بي علاقه هستيم؟